Ngành nông sản đóng vai trò quan trọng trong nền kinh tế Việt Nam, không chỉ là nguồn sinh kế cho hàng triệu nông dân mà còn là một trong những lĩnh vực xuất khẩu chủ lực, mang lại giá trị kinh tế lớn cho đất nước. Với vị trí địa lý thuận lợi, điều kiện tự nhiên phong phú và các sản phẩm đặc trưng, nông sản Việt Nam đã ghi dấu ấn trên thị trường quốc tế, góp phần củng cố hình ảnh một quốc gia nông nghiệp phát triển bền vững.

Tiềm năng của ngành nông sản không chỉ dừng lại ở giá trị kinh tế mà còn mở rộng ở khía cạnh đáp ứng xu hướng tiêu dùng toàn cầu như thực phẩm hữu cơ, bền vững và có nguồn gốc rõ ràng. Trong bối cảnh các hiệp định thương mại tự do (FTAs) được ký kết, cánh cửa hội nhập quốc tế đang mở rộng, tạo ra cơ hội để nông sản Việt tiếp cận nhiều thị trường mới.

Bài viết này sẽ giúp bạn hiểu rõ hơn về tiềm năng, thách thức và các giải pháp thúc đẩy ngành nông sản trong thời đại mới.

Tổng quan về ngành nông sản Việt Nam

Ngành nông sản là một trong những lĩnh vực quan trọng nhất của nền kinh tế Việt Nam, không chỉ đảm bảo an ninh lương thực trong nước mà còn là nguồn lực xuất khẩu chiến lược, đóng góp lớn vào tăng trưởng GDP. Để hiểu rõ hơn về tiềm năng và vị thế của ngành này, chúng ta cùng xem xét các khía cạnh từ quy mô, sản phẩm chủ lực đến những cơ hội và thách thức mà ngành đang đối mặt.

1. Thống kê và quy mô ngành

Theo thống kê năm 2023, GDP toàn ngành nông nghiệp tăng 3,83%, mức cao nhất trong nhiều năm. Kim ngạch xuất khẩu nông sản đạt hơn 53 tỷ USD, với thặng dư thương mại trên 11 tỷ USD, chiếm hơn 42,5% tổng xuất siêu của cả nước. Các chuyên gia nhận định rằng, năm 2024 dù nền kinh tế có gặp nhiều khó khăn, ngành nông nghiệp vẫn có thể đạt được mục tiêu xuất khẩu từ 54 đến 55 tỷ USD nhờ vào các nhóm hàng chủ lực như gạo, rau quả, thủy sản và lâm sản. Các mặt hàng chủ lực như gạo, cà phê, hạt điều và trái cây không chỉ chiếm lĩnh thị trường nội địa mà còn ghi dấu tại các thị trường lớn như Mỹ, Trung Quốc và Liên minh châu Âu (EU)

Cụ thể:

• Cà phê: Sản lượng cà phê Việt Nam niên vụ 2023 – 2024 giảm còn 1,47 triệu tấn, mức thấp nhất trong 4 năm, do hạn hán và sâu bệnh ảnh hưởng đến năng suất như ở Gia Lai. Dù sản lượng giảm, giá trị xuất khẩu tăng mạnh, với xuất khẩu tháng 3/2024 đạt 680,86 triệu USD, tăng 41,1% so với cùng kỳ năm trước. Giá xuất khẩu cà phê bình quân quý I/2024 đạt 3.289 USD/tấn, tăng 48%.
• Lúa gạo: Giá trị xuất khẩu cao nhờ chất lượng gạo được nâng cấp, Việt Nam trở thành nhà cung cấp gạo chất lượng cao cho các thị trường như Philippines và Trung Đông​. Theo số liệu của Tổng cục Hải quan, trong tháng 4/2024, xuất khẩu gạo của Việt Nam đạt 1 triệu tấn với trị giá 619,9 triệu USD, giảm 10,9% về lượng và 12,6% về trị giá so với tháng trước, đồng thời giảm 3,8% về lượng nhưng tăng 13,7% về trị giá so với cùng kỳ năm 2023.
• Rau quả: Theo thống kê từ Tổng cục Hải quan cho biết trị giá xuất khẩu hàng rau quả của Việt Nam trong tháng 3/2024 đạt 470 triệu USD, tăng 44,3% so với tháng 2 và tăng 13,2% so với tháng 3/2023. Tính chung 3 tháng đầu năm 2024, trị giá xuất khẩu hàng rau quả đạt 1,28 tỷ USD, tăng 31% so với cùng kỳ năm 2023. Lần đầu tiên trong quý I các năm, kim ngạch xuất khẩu hàng rau quả đạt trên 1 tỷ USD. Cục Xuất khẩu dự báo năm 2024, xuất khẩu hàng rau quả, trong đó có trái sầu riêng của Việt Nam, sẽ còn tăng trưởng hơn nữa do mã số vùng trồng, cơ sở đóng gói có thể được cấp nhiều hơn, tạo điều kiện thuận lợi cho xuất khẩu.

(Nguồn: Tổng cục Hải quan)

2. Các sản phẩm nông sản chủ lực

Việt Nam từ lâu đã nổi bật trên thị trường quốc tế nhờ vào các sản phẩm nông sản truyền thống như gạo và cà phê, những mặt hàng luôn giữ vị trí quan trọng trong nền kinh tế xuất khẩu của đất nước.

• Gạo Việt Nam, đặc biệt là giống gạo ST25, được công nhận là một trong những loại gạo ngon nhất thế giới. Gạo chủ yếu được xuất khẩu sang các thị trường lớn như Trung Quốc, EU và các quốc gia Đông Nam Á. Chất lượng gạo luôn đảm bảo ổn định, đáp ứng các tiêu chuẩn quốc tế về an toàn thực phẩm.

• Cà phê Việt Nam, chủ yếu là cà phê Robusta, cũng chiếm lĩnh thị trường toàn cầu, đặc biệt tại các quốc gia tiêu thụ cà phê lớn như Mỹ, EU và Nhật Bản. Chất lượng cà phê Việt Nam ngày càng được công nhận, đặc biệt với các sản phẩm cà phê chế biến đặc biệt.

Tuy nhiên, trong những năm gần đây, ngành nông sản Việt Nam không chỉ dừng lại ở những sản phẩm truyền thống mà còn đang dần khẳng định thương hiệu ở những mặt hàng khác, đặc biệt là các loại trái cây nhiệt đới độc đáo như sầu riêng, thanh long, và vải thiều đang ngày càng chiếm được lòng tin của người tiêu dùng trong nước cũng như thu hút sự quan tâm mạnh mẽ từ thị trường quốc tế:

• Sầu riêng Việt Nam, nổi tiếng với hương vị đặc trưng và chất lượng vượt trội, đang được xuất khẩu sang nhiều quốc gia khó tính như Trung Quốc và các nước châu Âu.

• Thanh long, trái cây có hình dáng và màu sắc đặc biệt, đã trở thành mặt hàng xuất khẩu chủ lực, đặc biệt trong khu vực Đông Nam Á và các thị trường như Mỹ và Australia.
• Vải thiều Bắc Giang, với hương vị ngọt ngào và thịt quả giòn, cũng đã tìm được chỗ đứng vững chắc trên các kệ hàng quốc tế.

Mỗi sản phẩm nông sản Việt Nam không chỉ nổi bật bởi chất lượng mà còn mang trong mình hương vị đặc trưng, gắn liền với bản sắc văn hóa và điều kiện tự nhiên của từng vùng miền. Chính những yếu tố này tạo nên sự khác biệt rõ rệt so với các quốc gia khác và giúp nâng cao giá trị của nông sản Việt Nam trên trường quốc tế. Việc giữ gìn và phát triển những đặc sản này sẽ góp phần làm nên một thương hiệu nông sản Việt Nam mạnh mẽ, không chỉ tại thị trường trong nước mà còn trên các thị trường xuất khẩu toàn cầu.

3. Cơ hội và thách thức

Ngành nông sản Việt Nam hiện nay đối mặt với cả cơ hội lớn và những thách thức không nhỏ. Để tận dụng những cơ hội này và vượt qua thách thức, ngành cần có những chiến lược phù hợp và hành động kịp thời.

Cơ hội:

• Xu hướng tiêu dùng thực phẩm sạch và hữu cơ gia tăng: Trên toàn cầu, đặc biệt tại các thị trường phát triển như châu Âu và Bắc Mỹ, nhu cầu tiêu dùng thực phẩm sạch, an toàn và hữu cơ đang tăng cao. Đây là cơ hội để các sản phẩm nông sản Việt, vốn có chất lượng tự nhiên tốt và giá thành cạnh tranh, mở rộng thị trường quốc tế.
• Hiệp định thương mại tự do (FTAs): Các hiệp định như EVFTA và CPTPP giúp giảm thuế quan và các rào cản thương mại, tạo điều kiện thuận lợi cho nông sản Việt tiếp cận dễ dàng hơn đến các thị trường quốc tế. Đây là cơ hội để nâng cao giá trị sản phẩm và xây dựng thương hiệu nông sản Việt vững mạnh trên trường quốc tế.

Thách thức:

• Biến đổi khí hậu: Biến đổi khí hậu với các hiện tượng thời tiết cực đoan như hạn hán, mưa bão gây ảnh hưởng trực tiếp đến năng suất và chất lượng cây trồng. Để đối phó với thách thức này, ngành nông sản cần ứng dụng công nghệ canh tác bền vững và cải tiến giống cây trồng, giúp duy trì năng suất ổn định và chất lượng sản phẩm.
• Yêu cầu tiêu chuẩn chất lượng quốc tế: Các thị trường quốc tế yêu cầu các sản phẩm nông sản phải đáp ứng các tiêu chuẩn khắt khe như GlobalGAP, HACCP và yêu cầu về truy xuất nguồn gốc, an toàn thực phẩm. Điều này đòi hỏi doanh nghiệp trong nước phải không ngừng cải thiện quy trình sản xuất, bảo đảm chất lượng từ khâu trồng trọt đến chế biến và xuất khẩu.
• Cạnh tranh từ các quốc gia xuất khẩu lớn: Sự cạnh tranh từ các nước như Thái Lan, Ấn Độ và Brazil, vốn có lợi thế về chi phí sản xuất thấp và chính sách hỗ trợ mạnh mẽ, tạo ra sức ép lớn đối với nông sản Việt Nam. Để có thể cạnh tranh, các doanh nghiệp cần cải thiện chất lượng sản phẩm, xây dựng thương hiệu mạnh và tối ưu hóa chuỗi cung ứng, giúp sản phẩm nông sản Việt Nam dễ dàng xâm nhập vào các thị trường quốc tế.

Lợi thế cạnh tranh của nông sản Việt Nam

Ngành nông sản Việt Nam có nhiều lợi thế cạnh tranh, từ điều kiện tự nhiên đến chất lượng sản phẩm và sự hỗ trợ từ chính phủ cùng các tổ chức quốc tế. Những yếu tố này không chỉ giúp ngành nông sản phát triển mạnh mẽ mà còn nâng cao khả năng cạnh tranh trên thị trường quốc tế.

1. Điều kiện tự nhiên thuận lợi

• Việt Nam có khí hậu đa dạng với các mùa rõ rệt, nhiệt độ và độ ẩm lý tưởng cho việc trồng trọt các loại cây nông sản. Từ các vùng đồng bằng sông Cửu Long, Tây Nguyên đến các khu vực miền Bắc, mỗi khu vực lại có những đặc điểm khí hậu riêng biệt, phù hợp với từng loại cây trồng.
• Đất đai màu mỡ cũng là một yếu tố quan trọng, giúp cây trồng phát triển mạnh mẽ và cho năng suất cao. Với nguồn tài nguyên đất đai phong phú, Việt Nam có thể sản xuất một loạt các loại nông sản như lúa gạo, cà phê, hồ tiêu, trái cây nhiệt đới, góp phần vào sự đa dạng và chất lượng của các sản phẩm xuất khẩu.

2. Chất lượng và hương vị đặc trưng

Các sản phẩm nông sản Việt Nam không chỉ được biết đến với sản lượng lớn mà còn nổi bật nhờ vào hương vị đặc trưng, khiến chúng trở thành lựa chọn hàng đầu của người tiêu dùng quốc tế. Chằng hạn như cà phê Robusta của Việt Nam, nổi tiếng với hương vị đậm đà, độ axit thấp, được ưa chuộng ở các thị trường như EU và Mỹ. Trong khi đó, gạo ST25 là một trong những loại gạo thơm ngon nhất thế giới, với chất lượng vượt trội và khả năng cạnh tranh cao trong các thị trường quốc tế. Những đặc điểm này làm tăng giá trị sản phẩm và tạo ra sự khác biệt lớn so với các sản phẩm cùng loại từ các quốc gia khác.

3. Hỗ trợ từ chính phủ và tổ chức quốc tế

• Chính phủ Việt Nam đã có những chính sách và chương trình hỗ trợ mạnh mẽ cho ngành nông sản, từ việc đầu tư vào cơ sở hạ tầng cho đến việc hỗ trợ nông dân áp dụng công nghệ mới trong sản xuất. Các chương trình như OCOP (Mỗi xã một sản phẩm) giúp phát triển các sản phẩm đặc sản địa phương, nâng cao giá trị thương hiệu nông sản Việt Nam.
• Các hiệp định thương mại tự do (FTAs) như EVFTA và RCEP cũng là yếu tố quan trọng giúp giảm thuế, mở rộng thị trường và tăng cường xuất khẩu. Những hiệp định này tạo điều kiện thuận lợi để các sản phẩm nông sản Việt Nam thâm nhập vào các thị trường khó tính như châu Âu và các nước trong khu vực châu Á, từ đó giúp nâng cao khả năng cạnh tranh của nông sản Việt trên thị trường quốc tế.

Những lợi thế cạnh tranh này không chỉ giúp nông sản Việt Nam duy trì vị thế vững vàng trong nước mà còn tạo ra cơ hội lớn để phát triển mạnh mẽ trên các thị trường quốc tế.

Xu hướng và giải pháp phát triển bền vững ngành nông sản

Để ngành nông sản Việt Nam phát triển bền vững và cạnh tranh hiệu quả trên thị trường quốc tế, việc áp dụng các xu hướng hiện đại và giải pháp đổi mới là cần thiết. Dưới đây là một số xu hướng và giải pháp quan trọng mà ngành nông sản cần chú trọng.

1. Ứng dụng công nghệ

• Blockchain trong truy xuất nguồn gốc: Blockchain là công nghệ giúp ghi lại và xác minh mọi thông tin về sản phẩm từ lúc bắt đầu sản xuất cho đến khi đến tay người tiêu dùng. Ứng dụng blockchain trong ngành nông sản giúp đảm bảo tính minh bạch và an toàn cho sản phẩm. Người tiêu dùng có thể dễ dàng kiểm tra nguồn gốc và quy trình sản xuất, từ đó tạo ra niềm tin và gia tăng giá trị thương hiệu. Điều này đặc biệt quan trọng đối với các sản phẩm xuất khẩu, nơi yêu cầu về chất lượng và độ an toàn ngày càng cao.
• AI và Big Data trong quản lý sản xuất: AI và Big Data đang ngày càng được áp dụng trong quản lý nông nghiệp. AI có thể giúp phân tích các yếu tố môi trường như nhiệt độ, độ ẩm, và điều kiện đất đai để tối ưu hóa quá trình trồng trọt và thu hoạch. Big Data cho phép thu thập và phân tích lượng thông tin khổng lồ về sản phẩm, từ đó dự đoán xu hướng tiêu dùng, tối ưu hóa chuỗi cung ứng và giảm thiểu lãng phí trong sản xuất. Việc ứng dụng công nghệ này không chỉ nâng cao hiệu quả sản xuất mà còn giảm chi phí, tăng tính cạnh tranh cho nông sản Việt.

2. Phát triển thương hiệu nông sản Việt

• Xây dựng chỉ dẫn địa lý: Chỉ dẫn địa lý là một công cụ mạnh mẽ giúp bảo vệ và khẳng định giá trị đặc trưng của các sản phẩm nông sản từ một khu vực cụ thể. Ví dụ, gạo ST25 hay vải thiều Bắc Giang đều có thể được bảo vệ dưới dạng chỉ dẫn địa lý, điều này giúp ngăn chặn hàng giả và nâng cao giá trị thương phẩm của sản phẩm. Khi người tiêu dùng nhận biết được sản phẩm có nguồn gốc rõ ràng, chất lượng tốt và mang đặc trưng vùng miền, họ sẽ sẵn sàng chi trả mức giá cao hơn.
• Tạo dấu ấn qua bao bì, nhãn hiệu: Bao bì và nhãn hiệu là yếu tố quan trọng trong việc xây dựng thương hiệu. Một bao bì đẹp mắt, dễ nhận diện không chỉ thu hút sự chú ý của người tiêu dùng mà còn phản ánh sự chuyên nghiệp và cam kết chất lượng của nhà sản xuất. Việc thiết kế bao bì có tính sáng tạo và thân thiện với môi trường cũng sẽ tạo ấn tượng tốt và giúp sản phẩm nông sản Việt nổi bật trên thị trường quốc tế.

3. Xu hướng tiêu dùng xanh và bền vững

• Nhu cầu thực phẩm hữu cơ: Thế giới đang chuyển mình mạnh mẽ sang xu hướng tiêu dùng xanh, trong đó thực phẩm hữu cơ chiếm ưu thế. Người tiêu dùng ngày càng quan tâm đến sản phẩm sạch, không chứa hóa chất độc hại, và thân thiện với sức khỏe. Đối với ngành nông sản, việc phát triển các sản phẩm hữu cơ, không sử dụng phân bón hay thuốc bảo vệ thực vật hóa học sẽ đáp ứng nhu cầu ngày càng cao của thị trường và tạo lợi thế cạnh tranh bền vững.
• Giảm thiểu bao bì nhựa: Bao bì nhựa đang trở thành vấn đề nghiêm trọng đối với môi trường, và người tiêu dùng đang tìm kiếm các sản phẩm được đóng gói bằng vật liệu có thể tái chế hoặc phân hủy sinh học. Ngành nông sản cần thay đổi cách thức đóng gói, sử dụng bao bì thân thiện với môi trường như bao bì từ giấy, bao bì làm từ vật liệu sinh học để giảm thiểu tác động tiêu cực đến hành tinh. Điều này không chỉ đáp ứng xu hướng tiêu dùng bền vững mà còn nâng cao hình ảnh của thương hiệu.

Chiến lược marketing hiệu quả cho nông sản Việt Nam

Để nâng cao giá trị và quảng bá rộng rãi các sản phẩm nông sản Việt Nam, các doanh nghiệp cần áp dụng những chiến lược marketing hiện đại và hiệu quả. Dưới đây là ba chiến lược marketing quan trọng giúp thúc đẩy sự phát triển và gia tăng giá trị cho nông sản Việt:

1. Tận dụng thương mại điện tử

Thương mại điện tử đang trở thành một kênh phân phối quan trọng giúp nông sản Việt Nam tiếp cận một lượng khách hàng lớn và đa dạng hơn. Các nền tảng trực tuyến như Tiki và Lazada tại thị trường trong nước, hay Amazon, Alibaba tại thị trường quốc tế, cung cấp một cầu nối hiệu quả giữa người sản xuất và người tiêu dùng.

Với khả năng tiếp cận thị trường toàn cầu, các doanh nghiệp có thể quảng bá sản phẩm đến khách hàng ở các quốc gia khác mà không cần phải có mặt trực tiếp tại các thị trường đó. Thương mại điện tử cũng giúp doanh nghiệp giảm chi phí vận hành, tối ưu hóa quy trình bán hàng và quản lý kho bãi hiệu quả.

2. Tham gia hội chợ và triển lãm quốc tế

Một trong những cách thức mạnh mẽ để quảng bá nông sản Việt ra thế giới là tham gia vào các hội chợ và triển lãm quốc tế. Các sự kiện lớn như Gulfood (UAE) hay Fruit Logistica (Đức) là nơi tập trung các nhà nhập khẩu, phân phối và bán lẻ hàng đầu thế giới. Đây là cơ hội vàng để các doanh nghiệp nông sản Việt trưng bày sản phẩm, giới thiệu thương hiệu và kết nối với đối tác quốc tế.

Tham gia những sự kiện này không chỉ giúp doanh nghiệp mở rộng mạng lưới khách hàng mà còn tạo cơ hội học hỏi từ các đối thủ và phát triển chiến lược kinh doanh dựa trên xu hướng tiêu dùng quốc tế.

3. Kể câu chuyện thương hiệu

Việc kể câu chuyện thương hiệu ngày càng trở nên quan trọng trong chiến lược marketing hiện đại. Nông sản Việt Nam không chỉ bán sản phẩm mà còn chia sẻ hành trình từ lúc gieo trồng cho đến khi sản phẩm đến tay người tiêu dùng.

Các doanh nghiệp có thể sử dụng mạng xã hội như Facebook, Instagram, YouTube để kể những câu chuyện về quá trình sản xuất, nguồn gốc, và các giá trị bền vững của sản phẩm. Việc này không chỉ giúp tạo dựng lòng tin từ khách hàng mà còn nâng cao giá trị thương hiệu và kết nối sâu sắc với cộng đồng người tiêu dùng, đặc biệt là các khách hàng yêu thích sản phẩm sạch, hữu cơ và có trách nhiệm với môi trường.

Kết luận

Để nông sản Việt Nam vươn xa, sự kết hợp giữa công nghệ hiện đại và chiến lược marketing sáng tạo là chìa khóa thành công. Không chỉ cần đảm bảo chất lượng sản phẩm, các doanh nghiệp còn phải biết cách tạo dựng niềm tin và xây dựng thương hiệu mạnh mẽ. Với những bước đi đúng đắn, nông sản Việt không chỉ chiếm lĩnh thị trường trong nước mà còn khẳng định vị thế trên bản đồ thế giới.

Hãy cùng nhau góp phần nâng cao giá trị và đưa nông sản Việt lên một tầm cao mới!

Bạn muốn xuất khẩu sản phẩm của mình đến Nhật Bản và Mỹ? Plus84 sẽ đồng hành cùng bạn trong suốt quá trình từ nghiên cứu thị trường đến xây dựng thương hiệu B2B và tiếp cận khách hàng. Với dịch vụ tư vấn tiếp thị xuất khẩu chuyên sâu, chúng tôi sẽ giúp doanh nghiệp tối ưu hóa chi phí marketing và đạt được hiệu quả kinh doanh cao nhất.